De Spinazieacademie: 125 jaar Haags huishoudonderwijs - De Spinazieacademie: 125 jaar Haags huishoudonderwijs

22 September 2012 - 10 March 2013

Het huishouden is een vak apart, zo bewijst de tentoonstelling De Spinazieacademie, 125 jaar Haags huishoudonderwijs die van 22 september t/m 24 februari in het Haags Historisch Museum te zien is. Talloze vrouwen, en later ook mannen, volgden hun opleiding aan deze school, die al snel de geuzennaam Spinazieacademie kreeg. In 1888 werd de eerste huishoudschool, de Haagsche Kookschool, opgericht. Sinds die tijd heeft huishoudkunde zich ontwikkeld tot een ware studie. Van bezems tot stofzuigers, van kolenfornuizen tot magnetrons: de huishoudschool ging met de tijd mee. Nog altijd genieten we van heerlijke maaltijden uit het Haagse kookboek, geschreven in 1895 door de directrice van de Haagsche Kookschool. Ook studies als Facility Management en Voeding en Diëtetiek vinden hun oorsprong in de huishoudschool. Een tentoonstelling vol nostalgische foto’s, filmpjes, herinneringen en grootmoeders tips.

Klik hier voor de folder.

125 jaar Haags huishoudonderwijs
De oudere generaties weten nog van de huishoudschool, waar huisvrouwen-in-de-dop werden doorkneed in de huishoudkunde, waar zij leerden om goed en smakelijk te koken, om de was te doen en om de tafelschikking onder de knie te krijgen. Eeuwenlang was het huishouden van moeder op dochter overgegaan. Maar in 1888 kwam er met de oprichting van de Haagsche Kookschool een instituut tot stand, dat huishoudkennis op professionele wijze ging doorgeven.

Het huishoudonderwijs heeft sindsdien een grote vlucht genomen. Huishoudkunde ontwikkelde zich tot een ware studie. De ‘spinazieacademie’, zo werd de huishoudschool inderdaad soms spottend genoemd. Toch is het eerder een geuzennaam voor de onderwijsinstelling die zoveel generaties meisjes een goede opleiding bood.

Van bezem tot stofzuiger, van kolenfornuis tot magnetron: de huishoudschool ging met de tijd mee. Zo vinden hedendaagse studies als Facility Management en Voeding en Diëtetiek hun oorsprong in dit onderwijs. Het 125-jarig bestaan van het Haagse huishoudonderwijs is de aanleiding voor deze tentoonstelling. Met veel aandacht voor de Haagsche Kookschool, de Huishoudschool Laan van Meerdervoort en haar opvolger Akademie ‘De Laan’.

Waarom een kookschool?
In de tweede helft van de 19^de eeuw trokken steeds meer mensen uit de burgerij zich het lot aan van de arbeiders en hun gezinnen. Binnen arbeidersgezinnen was er weinig kennis over goed en gezond eten en over hygiëne. Het voedsel (veel aardappelen!) was te eenzijdig en daardoor ongezond. Gebrek aan hygiëne leidde tot nare ziekten. Overigens werd ook in de ‘betere kringen’ vaak te eenzijdig en bovendien te overvloedig gegeten en gedronken. Ook daar was goede voorlichting wenselijk.

Onderwijs in verantwoord koken zou de uitkomst zijn. De volksgezondheid was er bij gebaat. Deftige dames wilden hun onbekwame huispersoneel graag laten opleiden in huis- en keukentaken. Ja, zelfs de eerste feministen zagen veel in het kook- en huishoudonderwijs. Het paste in hun idealen van kansen en goede opleidingen voor vrouwen.

Huishoudonderwijs in Den Haag sinds 1888
In 1888 werd in Den Haag de eerste kookschool van Nederland geopend. Al eerder waren er met succes kookscholen in Duitsland, Zwitserland, België en vooral in Engeland opgericht. De Haagsche Kookschool was gevestigd aan de Stille Veerkade 20. Het gebouw was al snel te klein. In korte tijd verhuisde de school twee keer naar een groter pand. De beste leerlingen van de kookklas kregen een getuigschrift dat hen lesbevoegdheid gaf. Meerdere van deze kookleraressen werden directrice van kook- en huishoudscholen elders.

In 1899 nam directrice A.S. Tydeman-Verschoor ontslag en opende zij de Huishoudschool Laan van Meerdervoort. Deze school groeide uit tot een van de meest toonaangevende huishoudscholen, waar de opleiding tot lerares huishoudkunde jarenlang centraal stond. In 1901 kreeg deze school een nieuw gebouw aan de Laan van Meerdervoort, dat tot 1977 dienst zou doen. Daarna verhuisde men naar een nieuw gebouw aan de Morsestraat. Ook de naam was nieuw: Akademie ‘De Laan’ voor middelbaar en hoger beroepsonderwijs. In 1984 gingen de mbo-opleidingen van de school op in de Haagse Scholencombinatie (nu ROC Mondriaan). De hbo-opleidingen van ‘De Laan’ gingen in 1987 samen met andere Haagse hbo-opleidingen in de Haagse Hogeschool. Pas in 1996 kwam dit Haagse hbo onder één dak terecht, namelijk in het huidige pand aan het Johanna Westerdijkplein.

Het huishouden toen en nu
Sinds het eind van de 19^de eeuw is er onnoemelijk veel veranderd in het huishouden. Het werk in de huishouding was gecompliceerd en kostte veel tijd en energie. Families die het konden betalen, namen een of meer dienstmeisjes in dienst om het zware en tijdrovende huishoudelijke werk uit te voeren. Bijvoorbeeld voor de was: het vuile wasgoed moest eerst weken in een tobbe en daarna moest je met de hand boenen op een wasbord. Om het linnen goed te drogen werd het door een mangel gehaald.

Pas na de Tweede Wereldoorlog werden elektrische apparaten voor grote groepen huisvrouwen betaalbaar. Met de komst van de stofzuiger, de wasmachine, de wasdroger, het strijkijzer, de ijskast, de staafmixer en de magnetron werd het huishouden aanmerkelijk lichter en kwam er tijd vrij voor andere zaken.

Wat leerde je op de huishoudschool?
Het vroegere huishoudonderwijs was zeer grondig en gedetailleerd. De leerlingen kregen veel informatie aangereikt. Bij het bereiden van een maaltijd was veel kennis van ingrediënten en van de bereidingswijze nodig. En voor het doen van de was moest men veel weten over de soorten zeep, stijfsel en uiteraard over de soorten weefsels en hun behandeling. Het mangelen, strijken en opvouwen van het schone wasgoed was eveneens een vak apart.

Ook de nieuwe (elektrische) apparatuur die in de loop van de tijd op de markt kwam, werd bij de leerlingen geïntroduceerd. In de lessen werd bijvoorbeeld het gebruik van de stofzuiger of de magnetron behandeld.

Leerlingen en docenten
Hoewel de eerste kook- en huishoudschool werd opgericht met het doel arbeidersgezinnen via huishoudonderwijs te ‘beschaven’, waren het in het begin vooral meisjes uit de ‘betere kringen’ die zich inschreven als leerling. Dit had alles te maken met het schoolgeld dat veel te hoog was voor de doelgroep. Ook de leraressen kwamen vooral uit de gegoede milieus. De school leidde zelf leraressen op, die werk vonden op andere huishoudscholen. Langzamerhand vonden steeds meer meisjes hun weg naar de huishoudschool.

Aan de Huishoudschool Laan van Meerdervoort was tot 1968 een internaat verbonden. Dit was een huishouden op zich, waar de inwonende leerlingen extra konden oefenen in onder meer wassen, schoonmaken en strijken. Met het verbreden van het onderwijsaanbod kwamen rond 1970 ook de eerste jongens naar Akademie ‘De Laan’.

Het moderne onderwijs
Vooral de laatste decennia is het huishoudonderwijs enorm veranderd. Op Huishoudschool Laan van Meerdervoort en later Akademie ‘De Laan’ konden bijvoorbeeld ook aanstaande diëtistes, kinder- en jeugdverzorgers en facilitaire dienstverleners een opleiding volgen.

De invoering van de Mammoetwet (1968) leidde onder meer tot een splitsing van lager, middelbaar en hoger beroepsonderwijs. En wat is daar nu nog van terug te vinden? Het lagere huishoudonderwijs is in 1985 opgegaan in Scholengemeenschap Zuidwalland, tegenwoordig de Johan de Witt Scholengroep. Op het ROC Mondriaan wordt de mbo-opleiding Facilitaire Dienstverlening gegeven. En net als dit mbo zijn ook de huidige hbo-opleidingen Facility Management en Voeding en Diëtetiek van de Haagse Hogeschool direct te herleiden tot het onderwijs van Akademie ‘De Laan’.

Nieuwsgierig welke voorwerpen en verhalen in deze tentoonstelling te bezichtigen waren? Klik dan hier.